Patron
Stowarzyszenie im. Jana Karskiego – Instytut
Kultury Spotkania i Dialogu
Fragment wywiadu Piotra Brysacza z Bogdanem Białkiem, prezesem Stowarzyszenia, „Chodzi «tylko» o naprawianie świata…”, opublikowanego w „Słowie żydowskim” nr 7/2011...
Jakie były początki?
Szkoła przy ulicy Jasnej szukała patrona i dla mnie było oczywiste, że to powinien być Jan Karski. Kiedy „odkryłem” dla siebie Jana Karskiego, wiedziałem, że to jest bardzo dobra postać, żeby poprowadzić kielczan i moje miasto do skonfrontowania się z przeszłością i zamiany trucizny w lekarstwo. Polak, polski patriota, katolik, i to taki maryjny katolik, a jednocześnie wróg antysemityzmu, przeciwnik szowinizmu, człowiek niezwykle otwarty. Pierwszym działaniem było nadanie imienia szkole. Jeszcze wtedy nie myślałem o stowarzyszeniu. Jednak wydarzenia wokół tej uroczystości, które odbywały się w Kielcach, takie jak, skierowane do młodzieży, wystąpienie Marka Edelmana w Kieleckim Centrum Kultury, który powiedział, że Kielce to już jest zupełnie inne miasto, były dla mnie niezwykłym impulsem oraz inspiracją do dalszych działań. Tak doszło do powstania stowarzyszenia.
 | Jan Karski (wł. Jan Romuald Kozielewski) pseuddonim „Witold” urodził się 24 czerwca 1914 r. w Łodzi, zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie. W międzywojennej Polsce ukończył wydział prawa i studium dyplomacji oraz szkołę podchorążych. |
 | Jako oficer 5 Dywizjonu Artylerii Konnej brał udział w kampani wrześniowej, znalazł się w niewoli sowieckiej, w łagrze Kozielszczyzna. Objęty wymianą jeńców pomiędzy okupantami w listopadzie 1939 r. Uciekł z transportu niemieckiego, przedostał się do Warszawy. Od stycznia 1940 r. uczestniczył w misjach kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji z ramienia władz podziemnych. |
 | Celem misji do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, którą rozpoczął w 1942 r. było poinformowanie aliantów o strukturze, organizacji Państwa Podziemnego w okupowaanej Polsce oraz o tragicznej sytuacji ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką. Zbierając informacje na ten temat, dwukrotnie przedostał się do warszawskiego getta, a także do obozu przejściowego w Izbicy, z którego Żydzi kierowani byli do obozów zagłady. |
 | Wstrząsającą relację naocznego świadka przekazał ogromnej liczbie amerykańskich i brytyjskich polityków, dziennikarzy i artystów. Spotkał się miedzy innymi z ministrem spraw zagranicznych rządu brytyjskiego oraz 28 lipca 1943 r. z prezydentem USA. Jednak dramatyczne apele emisariusza o ratunek dla narodu żydowskiego nie przyniosły rezultatów – większość rozmówców nie dowierzała jego doniesieniom lub je ignorowała. |
 | W 1944 r. na polecenie rządu emigracyjnego w Londynie Karski napisał „Tajne państwo” (Story of a Secret State). Książka ukazała się w listopadzie 1944 r. w Bostonie i zyskała w USA entuzjastyczne recenzje, została przetłumaczona na wiele jęzków, a jej sprzedaż tylko w USA sięgnęła 400 tys. egzemplarzy. Dopiero z niej Amerykanie dowiedzieli się o walce i cierpieniach Polaków, o roli państwa podziemnego, a także o zagładzie Żydów. |
 | Jan Karski za swoją działalność w latach 1942 – 1943 został dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari. Po wojnie Jan Karski zdecydował się pozostać na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Podjął studia z zakresu nauk politycznych, obronił doktorat, a później został profesorem nauk politycznych na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie przez dalsze czterdzieści lat wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. W 1970 roku napisał fundamentalną monografię „Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty”. |
 | Spotkanie z Claude Lanzmannem i powstanie filmu Shoah (1985 r.) zaowocowało odkryciem dla światowej opinii publicznej Jana Karskiego i jego zapomnianych czynów z okresu wojny. W 1982 roku otrzymał tytuł Sprawidliwego wśród Narodów Świata i posadził drzewko na terenie Yad Waszem w Jerozolimie. W 1994 roku otrzymał honorowe obywatelstwo państwa Izrael. |
 | W ostatnich dwudziestu latach życia Jan Karski powrócił do swojej „nieukończonej misji”, wielokrotnie opowiadając na spotkaniach w Ameryce, Izraelu i w Polsce o masowej eksterminacji ludności żydowskiej w czasie wojny oraz swoich próbach zainteresowania świata tym dramatem. |
 | Jan Karski otrzymał wiele prestiżowych wyróżnień. Osiem uczelni polskich i zagranicznych przyznało mu doktoraty honoris causa, był kawalerem Orderu Orła Białego (najwyższego polskiego odznaczenia państwowego). Sam natomiast ufundował nagrodę im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej przyznawaną co roku wspólnie przez YIVO w Nowym Jorku i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie autorom publikacji przedstawiających rolę i wkład Żydów polskich w polską kulturę. |
 | Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 roku w Waszyngtonie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Mount Olivet, u boku żony, Poli Nireńskiej. Amerykański tygodnik Newsweek uznał go za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku, zaś jego misję wojenną określił mianem jednego z moralnych kamieni milowych cywilizacji upływającego stulecia. |
Fragment debaty, która odbyła się 13 lipca 2010 roku, w 10 rocznicę śmierci Jana Karskiego, w Kinie Kultura w Warszawie. Jednym z uczestników był Bogdan Białek, prezes Stowarzyszenia.
